عنوان : سیاست خارجی یک واژه شیک برای مدیریت تعارضات

دسته : سیاست

غیر قابل انتشار در مجله پارسی نامه 

لینک این یادداشت در :

 - حرف تو 

  - مرکز تحلیل و خبر سیاسی باصر 

- شبکه اطلاع رسانی دانا

- 8 دی

سالهای قبل از جنگ جهانی اول ، بازتولید خاطراتی را می نماید که قدرت های بزرگ اروپایی ، انتظار از هم گسستن امپراتوری بزرگ عثمانی را  که دیگر فرتوت گشته بود می کشیدند تا از قِبَل آن ، غارت از سرزمینهای تحت سلطه اش را آغاز نمایند .

وقتی در ماه مه 1916 "سر مایک سایکس" وزیر خارجه بریتانیا و "فرانسوا ژرژ پیکو" مذاکرات مخفی را  در خصوص تقسیم مالمیک عثمانی در نقشه ای به نام خاورمیانه جدید ، انجام می دادند ، کسی فکرش را هم نمی کرد که این منطقه ی جذاب برای چپاول گران دستخوش این حجم از تغییرات گسترده شود .

بعد از حدود یکصد سال از قرارداد " سایکس پیکو " که کشورهای اروپایی فاتح جنگ جهانی اول ، قواعد بازی در مناطق مختلف دنیا از جمله خاورمیانه را طراحی و اجرا می کردند ، اکنون بازیگران و بازیگردانان دیگری سر از خاکستر یخ زده جنگ سرد برآورده و ادعای سهم خواهی از تولید موازنه قدرت و بالانس انرژی جهانی را دارند .

در این بین آمریکا بعد از حمله به عراق ، عملاً فاتحه قرارداد سایکس پیکو را خواند و نشان داد که ادعای رامسفلد در خصوص پیر و فرتوت بودن اروپا ، بیراه نیست . اتفاقات اخیر در سوریه نیز ، نظرات بیشتر تحلیل گران را به سمت این مسئله پیش برد که ؛ باید دوباره به خاورمیانه ای جدید فکر کرد . البته شاید عده ای بگویند که دوران توافقات پنهانی و پشت پرده برای تصاحب قدرت در خاورمیانه به سر آمده است ولی اتفاقات این روزها و این سالهای منطقه ، درستی این فرضیه را به سختی به چالش می کشد .

نگاهی به سخنان مقامات کشورهای دخیل  در این موضوع نشان می دهد که این مسائل به هیچ وحه اتفاقی نیست . احمد داوود اوغلو ، وزیر امور خارجه ترکیه در سخنرانی خود که نیمه مارس سال جاری میلادی برگزار شد ، گفت که طرح منطقه ای خاورمیانه که اخیرا مطرح شده بسیار مهم است و انتظار می رود که تاثیرگذاری ترکیه بر مناطقی که در گذشته تحت کنترلش بوده است باز گردد .

سونامی عربی که در سالهای اخیر شاهد آن بودیم هم به نظر بخش عمده ای از برنامه های از پیش تعیین شده برای وارد نمودن ضربه اساسی به سایکس پیکو است . مشخصاً تحولات اخیر عراق می تواند میخ نهایی به تابوت سایکس پیکو را در اذهان بزند . پیگیری و جریان سازی رسانه های غربی در این زمینه نیز جالب توجه است :این درست است که مرزهای خاورمیانه بنا به این قرارداد شامل 600 کیلومتر مرز میان سوریه و عراق می شود. اما روزنامه فایننشال تایمز اخیرا مقاله ای را منتشر کرد که در آن صحبت از تجزیه سوریه زد. روزنامه نیویورک تایمز نیز آب پاکی را ریخت و نوشت که سوریه به سه منطقه تقسیم خواهد شد. یک منطقه وفادار به اسد باقی می ماند، یک منطقه به مخالفان می رسد و سومین منطقه نیز از آن کردها خواهد شد که روابط بسیار نزدیکی با کردها در شمال عراق و ترکیه دارند . این سلسله روابط به ادعای آمریکائی ها به این مسئله منجر می شود  : در صورتی که سنی های سوریه سازجدایی سر دهند ، با همراهی سنی های عراق نیز همراه خواهد شد .

البته جدایی سازی بر مبنای مسائل مذهبی و طایفه گری ، آنچنان هم قدیمی نیست . ریچارد هاس ، رئیس شورای روابط خارجی امریکا از طرفداران طرح "سایکس پیکوی جدید" است در این خصوص نظر جالب توجهی دارد ، وی در این باره می گوید: «سایکس پیکوی جدید در صورتی که اجرا شود امریکا را از باتلاقی که در عراق گرفتار شده و اکنون تا سوریه امتداد یافته است، نجات می دهد.»

می بینید که تصویر سازی آمریکا از بحرانی که در عراق آفریده به چه نحوی در حال انتقال مفهومی به مخاطب است . در این میان ، سعی شده همواره از نقش ایران در تحریک گروه های شیعی در کشورهای منطقه و تسلطش بر آنها با تیتر درشت یاد شود . ریچارد هاس ، این رویه پروپاگاندای آمریکائی را به این شکل به تصویر می کشد : می توان گفت تصویری که از عراق در حال حاضر وجود دارد تصویر یک کشور از هم گسیخته است، استان های جنوبی این کشور کاملا تحت کنترل ایران قرار دارند، برای همین می توان گفت که خطر جدی ای متوجه آنها نیست، مناطق کردنشین در شمال عراق در وضعیت شبه مستقلی به سر می برند و اکنون رقابت بر سر شهرهای غربی و بغداد میان گروه های تندروی سنی داعش و نیروهای دیگر است  .

  ناظران کاخ سفید معتقدند که ایالات متحده ، نسخه ای مشابه همین رویکرد را در سوریه نیز دنبال می کند . مواضع دو گانه امریکا که از یک سو بر تحریک گروه های مخالف بشار اسد ادامه می دهد و می گوید که باید از جریان های معتدل در برابر اسد حمایت شود اما از سوی دیگر از دادن هر گونه سلاح به مخالفان خودداری می کند، دلیلی بر این رویکرد امریکا در سوریه است ، رویکردی که به نقطه فرار از این باتلاق می اندیشد .

شاید این سوال پیش بیاید که این تعارضات به چه معنی است ؟ البته درک نشدن این موضوعات مسئله عجیبی نیست چرا که  سیاست خارجی یک واژه شیک برای مدیریت تعارضات است .

 شاید بد نباشد در انتها ، یادی هم از شعار  نومحافظه کاران آمریکایی دوره جرج بوش بیان شود که می گفتند برای تغییر منطقه خاورمیانه و ایجاد یک خاورمیانه جدید باید هرج و مرج خلاق ایجاد کرد . این شما و این تحولات خاورمیانه با ترازوی ایجاد هرج و مرز خلاق !

عنوان : راهبرد تجزیه طلبی در عراق

دسته : سیاست

غیر قابل انتشار در مجله پارسی نامه 

لینک این یادداشت در :

  - مرکز تحلیل و خبر سیاسی باصر 

- بسیج پرس

- حرف تو 

ماهیت و شیوه فعالیت گروه هایی از جمله داعش ، این روزها بیش از پیش پشت صحنه بازیگردانی های خاورمیانه را آشکار نموده است . داعش این روزها با حمایت مستقیم عربستان و قطر مشغول اجرای یکی از پازل های برنامه آمریکا برای خاورمیانه است . برنامه ای که بر پایه ایجاد تفرقه های مذهبی بنا شده است .

 "دولت اسلامی در عراق و شام" یا "داعش " گروه مسلحی است که با تفکرات سلفی افراطی و تروریستی، این روزها عراق و سوریه را نا آرام کرده است. همان گروهی که از گروه توحید و جهاد به سرکردگی ابومصعب الزرقاوی نشأت گرفته و در سال 2006 از القاعده جدا شد و چندی بعد در همان سال  پس از نشست شماری از گروه های مخالف مسلح در عراق ، با سرکردگی ابو عمر البغدای اعلام موجودیت کرد . عمده تحولات میدانی این گروه بعد از به روی کار آمدن ابوبکر البغدای شکل گرفت که نمود عملی آن در جریان مناقشه سوریه به خوبی آشکار است .

باید گفت با توجه به گستردگی کمک‌های مالی، تسلیحاتی و لجستیکی که با آغاز جنگ در سوریه به این کشور سرازیر شده است ؛ تلاش گروه‌های مسلح به ویژه داعش برای دستیابی هرچه بیشتر به این کمکها و سلطه بر گروه‌های دیگر شدت گرفت که این امر موجب شد جنگ و درگیری ما بین گروه‌های مسلح با یکدیگر شد.

این کمکها در قالب حمایتهای مالی، تسلیحاتی، لجستیکی، اطلاعاتی، آموزشی و غیره از سوی حامیانی مانند عربستان و قطر و ترکیه به همراه چند کشور غربی، موجب ادامه جنگ و ویرانی در سوریه شده است.  

گروه داعش یک ساختار سازمانی دارد که متشکل از امرای مناطق و مجالس "شورای مجاهدین" و فرماندهان عملیاتی است اما این امور سازمانی و تشکیلاتی به طور کاملا محرمانه است و برخی پژوهشگران امور سیاسی اشاره می کنند که فرماندهان داعش در سوریه از امرای شبکه القاعده در عراق دنباله روی می کنند .

در هر حال نکته اصلی در این بین ، گسترش رقابت ها و منازعات بین بازیگران منطقه ای است . حامیان مالی و معنوی این گروه تروریستی قطعاً نمی دانند وارد چه بازی خطرناکی شده اند . بدون هیچگونه تردید این آتش بازی ، مسئله ای است که به زودی گریبان خود آنها را نیز فرا خواهد گرفت .   

اما مسئله داعش در عراق به مبحثی امنیتی تبدیل شده است . ترکیب خاص جمعیتی این گروه در عراق و همچنین اوضاع و احوال نابسامان حکومتی در این کشور ، مباحث طایفه گری شیعه و سنی ، وجود حفره های امنیتی در ارتش عراق ، همچنین حمایت برخی کشورهای منطقه  سبب شده است که این گروه در عراق قدرت مانور بیشتری داشته باشد .

اجرای طرح ِ جاسازی استان های شیعه و سنی در عراق و در نتیجه آن ایجاد شکاف در بین عراق که بر روی قوائد طائفه گری می چرخد ، از برنامه های اصلی گردانندگان پشت صحنه مناقشه این روزهای عراق است . گزارش های سرویس های اطلاعاتی عراق و نیز، اعترافات رهبران اسیر شده این سازمان تروریستی حاکی از آن است که طراحان این عملیات اطمینان داشته اند که حتی با 50 درصد موفقیت نیز، وضعیت میدانی منطقه و هرج و مرج به شکلی تغییر می کند و در این حالت تقسیم عراق به دست ساکنان منطقه رقم خواهد خورد . برنامه ریزی برای این عملیات از حدود 6 ماه پیش در اتاق های جنگ ارتش سعودی زیر نظر مستقیم پادشان و دستگاه امنیتی عربستان آغاز شده و دولت قطر نقش هماهنگ کننده و پشتیبانی را در این طرح از طریق جذب نیروهای تروریستی و آموزش آنها داشت که نزدیک به 3 میلیارد دلار برای آن هزینه شد.

افسران طراح این عملیات به پادشاه عربستان اطمینان داده بودند که با جداسازی مناطق شمالی و افزایش بمبگذاری ها و کشتارهای وسیع و پرتعداد، می توان توجه غرب به این مسئله را معطوف داشت و این پیام به آنها منتقل خواهد شد که استان های سنی نشین خواهان استقلال و استقرار حکومت دلخواه هستند و افکار عمومی جهان، این بخش از عراق را به عنوان منطقه ای جداگانه و متمایز با جنوب تصور خواهد کرد . به این ترتیب مقدمه برای پس گرفتن نیمی از عراق فراهم خواهد شد .

نکته دیگری که در این میان خودنمایی می کند ، بحث کارنامه خوب ِ آقای مالکی در این جریانات است که به طور حتم می تواند در بحث چانه زنی های سیاسی به منظور تشکیل دولت ، با اقتدار بیشتری عمل کند . به نظر می رسد موضوع بی کفایت نشان دادن دولت مالکی در این مقطع از تاریخ عراق و زمینه سازی برای یک کودتا ، از دلایل اصلی تحرکات گسترده داعش در این روزهاست . روزهایی که عراق بیش از پیش به آرامش جهت ایجاد یک ائتلاف قدرتمند برای ساختن عراقی آباد و مقتدر نیاز دارد .

عنوان : اثرات واقع گرایی تهاجمی در تحولات خاورمیانه

دسته : سیاست

غیر قابل انتشار در مجله پارسی نامه 

لینک این یادداشت در :

 - مرکز تحلیل و خبر سیاسی باصر 

- حزب الله پرس

- حرف تو 

روند افزایشی تحولات گسترده مناطق مختلف کره خاکی ما  چنان با سرعت پیش می رود که پیگیری موازی آنها به کار مطالعاتی و پروهشی متمرکزی نیاز دارد . بدون تردید سرگرمی های روزانه ژورنالیتسی نمی تواند قالبی مناسب برای ارائه تحلیل های ژرف از رویدادهای مورد نظر باشد .

در این خصوص شاید یکی از بغرنج ترین زوایای دشوار ارائه تحلیل ، همان آفت ِ تعددهای گاه ملال آور از رویدادهای نه چندان مرتبط باهم باشد که بعضاً موجب کلی نگریهای نگران کننده می شود .

شاید گذاردن چند سوال در پیش رو و بر انگیختن حس کنجکاوی در خصوص دست یابی به پاسخ آنها ، کمی در جهت کمک به روشنگری تحلیلی ِ بحث ، راهگشا باشد .

سوال اول اینکه بعد از گذشت حدود 4 سال از تحولاتی از جنس انقلاب در خاورمیانه و آفریقا ، آیا می توان نتیجه این حرکتها را در دایره برد به نفع دموکراسی جای داد یا باید فقط به ارائه زیانهای ناشی از روند پیشرفت این انقلابها پرداخت؟ سوال دوم اینکه آیا این انقلابها روندی پیشرفتی در جهت توسعه اجتماعی و سیاسی و به تبع آن اقتصادی جوامع خود داشته اند یا باعث عقب ماندگی بیشتر آنها شده اند ؟

بدین منظور باید پاسخ ها را در سه سطح میدانِ تجربی ِ تحلیل ، نظری تحلیل و تحلیل همپوشانی شده در قالب نتیجه گیری ، جستجو نمود .  

در سطح اول می توان با آمار و ارقام ، روند رو به افزایش مشارکت مردم در تعیین سرنوشت نهایی شان را در مناطق مختلف خاورمیانه و آفریقا بررسی نمود و در سطح دوم نیز گریزی به نظریه های نو کلاسیک های واقع گرا و رئالیست های کلاسیک ، سری زد . آنجایی که  نو واقع گراهایی همانند جان مرشایمر ، برداشت های ذهنی از یک سو و ساختار داخلی دولت ها را از سوی دیگر  در این مسئله دخیل می دانند .

در خصوص تطبیق نظریه های مذکور با اوشاع وشرایط فعلی و آینده منطقه ، دکتر امیر دبیر ی مهر ، تفسیر منحصر به فردی دارند " به نظر می‌رسد وضعیت کشورهای خاورمیانه در آینده با توجه به تحولات 4 سال اخیر در چارچوب واقع گرایی تهاجمی قابل تحلیل است. در این شکل از واقع گرایی آنارشی و هرج و مرج ِ ایجاد شده موجب می‌شود ساختار دولت‌ها به سوی افزایش روز افزون قدرت سوق پیدا کند تا بیش از هر اولویتی مثل دموکراسی و توسعه، امنیت کشور تضمین یابد. احساس مسئولیت و ضرورت دخالت آنها در سیاست برخی ژنرال‌ها در کشورهای عربی در سطح داخلی و چراغ سبز قدرتهای بزرگ به آنها در سطح بین المللی در این چارچوب قابل تحلیل است. در واقع گرایی تهاجمی تاثیر فشارهای خارجی و بین المللی در تصمیم سازی‌ها بیشتر از متغیرهای داخلی است. در سطح داخلی نیز قدرت دولتی بر قدرت ملی ترجیح دارد "

در قسمت و سطح سوم هم می توان با توجه به موارد یاد شده به سادگی به عنوان نمونه دلیل سرکوب شیعیان توسط اخوان المسلمین و دولت بحرین را واگویه نمود . در این سطح نباید از دو لایه ، تحلیل موقعیت کوتاه و بلند مدت چشم پوشی نمود .

به طور مثال تحولات مصر را در نظر بگیرید . حرکتهای رفت و برگشتی سریع در سطح حاکمیت و در نتیجه بی ثباتی بیش از حد در نتیجه ی اعتراضات گسترده را می توان به مثابه عدم ثبات و پایداری سرزمین فراعنه عنوان نمود ولی این تنها یک سوی ماجراست . شاید در نگاه اول هزینه های سنگین این انقلابها ، سرانجامی ناکام در ذهن به تصویر بکشد  اما به این سادگی هم نمی توان از تجارب گسترده و عمیق مردم ، نهادها ، گروه ها و لایه های مختلف سیاسی و اجتماعی مردم  ، چشم پوشی نمود . تجربه هایی از جنس شناخت محتوای سلطه گری و سلطه جویی بیگانگان و ضرورت عدم اتکا به آنها و از همه مهمتر ضرورت کادرسازی سازمانانی جهت کنترل دقیق و صحیح مراحل پس از انقلاب .

به نظر می رسد این تجارب ارزنده می تواند همراه با انتخاب مسیر  عبور از بی ثباتی و رسیدن به نظم مبتنی بر دموکراسی همراه شود و علی رغم دارا بودن مسیر دشوار و پر هزینه ، آینده ای نوید بخش و دموکراتیک را به ارمغان آورد .