نویسنده : حدیث

امنیت و سلامت : " اَلاَمنُ وَالعَافِیَهُ نِعمَتَانِ مَغبُونٌ فِیهِمَا کَثیِرٌ مِنَ النَّاسِ " ... امنیت و سلامت دو نعمت است که بسیاری از مردم در آن مغبونند .

پیامبر اسلام به علی(ع) فرمود : لاخیر فی الوطن الا مع الامن والسرور(والمسره) ... امنیت و توسعه رابطه متقابل با هم دارند . هرچند امنیت پیش‌نیاز توسعه است .

قطعاً و یقیناً از برترین نعمتهای خداوند می توان به نعمت " امنیت " اشاره داشت ... این نعمت هم مانند سایر  نعمتها در دوران فقر و فقدانش آنچنان به چشم می آید که آه از نهاد روزهای آرامش و خوشی می برد ... این مفهوم معانی مختلفی را در کنار خود به همراه می آورد ... از جمله معانی آن رهایی از ترس هرگونه تهدید و خطر  ، است ... این مفهوم والا در نهاد تمام انسانها قرار دارد و ذاتاً میل به آن وجود دارد ... اکنون و در این شرایط تنفس در سرزمین امن و مقدس جمهوری اسلامی ایران قطعاً یک نعمت بزرگی است که نصیب هر کس نشده ... این آرامش و احساس امنیت را مدیون فرشتگان زمینی مان هستیم که هنوز هم که هنوز است دلتنگشانیم ... در این یادداشت بیشتر سعی می شود به مفهوم امنیت در سطح بالاتری پرداخته شود که همان امنیت ملی است ...امنیتی که بدون شک ضامن رشد و تسعه همه جانبه برای کشور مان خواهد بود ...

در ابتدای یادداشت با چند تعریف و بررسی و تحلیل آنها و درست آزمایی شان که قصد اصلی ارائه این یادداشت است ، به بحث ورود خواهیم کرد ... در واقع سعی بر این است نقدی بر نظریه های مرتبط با این موضوع ارائه شود ...

تعریف پاتریک مورگان از امنیت این است : امنیت یک وضعیت یا حالتی چون سلامتی است ... البته شاید بتوان این تعریف را کمی  جامع دانست ... ما حتی در روایات خودمان نیز اینچنین تعریفی در مورد امنیت داریم : در چند روایت از پیامبر گرامی اسلام(ص) ؛ امنیت با سلامت قرین نامیده شده است ...

آرنولد ولفرز ضمن ارائه نظری اینگونه امنیت را تعریف می کند : امنیت در معنای عینی آن یعنی فقدان تهدید نسبت به ارزش‌های کسب شده و در معنای ذهنی ، یعنی فقدان هراس از این‌که ارزش‌های مزبور مورد حمله قرار گیرد ...خوب حالا به نظر شما در جامعه کنونی ما این بیان چه جایگاهی دارد ؟ در این تعریف ولفرز فقط بر روی احساس و یا فقدان این مفهوم نظریه خویش را بنا کرده است ولی از این نکته غافل بوده که این احساس به تنهای فقط یک روی سکه است و روی دیگر سکه ، تلاش برای حفظ این ارزشهای کسب شده است ... تفاوت ما با غربیها هم در همین شاکلید است ...

در واقع می توان برای امنیت سه سطح را متصور شد ... 1- امنیت شخصی و فردی     2 – امنیت اجتماعی که در واقع در مورد همپوشانی گروه هاست  3- امنیت ملی که در گرو حاکمیت و دولت است ... در اینجا به مفهومی می رسیم که در واقع واسط و پل ارتباطی بین امنیت و امنیت ملی است ... این مفهوم چیزی نیست جز " امنیت اجتماعی " ... امنیت اجتماعی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تشکیل‌دهنده امنیت ملی است و به هر میزان این مولفه(امنیت اجتماعی) در میان سایر مولفه‌ها نقش بیش‌تری داشته باشد ، امنیت ملی پایدارتر ، کم‌هزینه‌تر و بالنده‌تر است ... در این تعریف باید اضافه شود که امنیت اجتماعی و مولفه‌های آن مانند انسجام گروهی، نظم عمومی، سلامت و مهارت افراد، امید به زندگی و امنیت هویت، نقش مهمی در بقاء و بالندگی ملتها دارند ...

در معنای کلی ، امنیت ، احساس جمعی یا فردی ، حاکی از رها بودن از خطرات یا تهدید‌های بیرونی اعم از فیزیکی - روانی یا روانی - اجتماعی است که می‌توانند دستیابی به برخی اهداف ضروری چون حیات ، آزادی ، هویت شخصی و رفاه را به خطر اندازند و یا حفظ آن‌ها را غیرممکن سازند . این مفهوم امنیت ، آزادی را از عدم اطمینان جدا می‌کند . چنین وضعیتی ، تنها در شرایط ایده‌آل وجود دارد . (نقل از تاپیا-والدیس) ... البته تاپیا در انتهای نظریه خود ، تمام مولفه های ارائه شده را منوط به " یوتوپیا " می داند ، که به نظر خیلی منطقی نمی آید ...در واقع امنیت آزادی را برای شخصی که عدم اطمینان دارد ، تعریف می کند نه جدا ! پس خود این احساس امنیت می تواند یک شرایط ایده ال باشد ... اینچنین نیست ؟!

بحثی که در اینجا می توان مطرح کرد این است که اکثر تعریفهایی که از امنیت توسط دانشمندان برجسته ارائه شده فاقد توجه کافی به رویکردهای این مفهوم است ... در واقع امنیت هم بیرونی است چون باید به تهدیدات توجه داشته باشد و هم  درونی است چون رویکرد به آسیب‌پذیری‌ها دارد . در مجموع امنیت یک مفهوم نسبی است ... توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است ؛ اینکه خودمان بر روی نقاط ضعف و شکست مان بیشتر اندشه کنیم و با همپوشانی آنها هم راه ابراز تهدید را ببندیم و هم احساس آرامش را برای خود به ارمغان بیاوریم ... پس تنها نگاه یک سویه قطعاً  مانند حرکت کردن با دوچرخه یک چرخ است !!!

اسلام هم با افتخار تفاسیری شگفت از این مفهوم ارائه می نماید :

1 – یافتن نقاط مشترک در ایجاد روابط بین المللی (قل یا اهل الکتاب ... آل عمران-64)

2 – لزوم مشارکت در حوزه تقوا و تعاون (تعاونوا علی‌البر والتقوی)

3 – هوشیاری در برابر عوامل به مخاطره‌انداز امنیت (عوامل ضد امنیت). مبارزه با ظلم ، تعدی ، اجبار ، تهدید و ارعاب .

4 - ممنوع بودن تن به ظلم ، تجاوز ، اجبار و ارعاب دادن (لا تظلمون و لاتظلمون. بقره - 279)

5 – ایجاد اتحاد برای مقابله با عوامل تهدید کننده (ولتکن منکم امه یدعون الی‌الخیر ... ال عمران - 104 ، بحث امر به معروف و نهی از منکر)

بعد از شناخت مفهوم کلی امنیت و سطوح مختلف آن در مباحث امنیت اجتماعی به مفهوم امنیت ملی می رسیم :

امنیت ملی : عبارت از احساس آزادی کشور در تعقیب هدف‌های ملی و فقدان ترس و خطر جدی از خارج ، نسبت به منافع اساسی و حیاتی کشور می‌باشد . نقل از فرهنگ علوم سیاسی ، علی آقا بخشی ،ص173)

امنیت دسته‌جمعی : تعدادی از کشورها که توسط پیمان‌های مختلف همکاری می‌کنند تا در صورت مورد تجاوز قرار گرفتن یا تهدید وضع موجود ، واکنش مشترکی در برابر عامل تجاوز یا تهدید نشان دهند . ص 393 نقل از مآخذ قبل ، ص 52)

سطوح مختلف امنیت ملی :

1 - والتر لیپمن : هر ملتی نا جایی دارای امنیت است که در صورت عدم توسل به جنگ مجبور به رهانمودن ارزش‌های محوری نباشد و چنانچه در معرض چالش‌ قرار گیرد بتواند با پیروزی در جنگ آن‌ها را حفظ کند.

2 - مایکل اچ . اچ . لوه : امنیت ملی شامل سیاست دفاع ملی و نیز اقدامات غیرنظامی دولت برای تضمین ظرفیت کامل بقای خود به منظور اعمال نفوذ و حصول اهداف داخلی و بین‌المللی است .

3 - کالج دفاع ملی کانادا :{امنیت ملی یعنی} حفظ راه و روش زندگی قابل پذیرش ... برای همه مردم و مطابق با نیازها و آروزهای مشروع شهروندان . این امر شامل رهایی از حمله یا فشار نظامی ، براندازی داخلی و نابودی ارزش‌های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی که برای کیفیت زندگی ضروری هستند ، می‌شود.

4 - فرانک ان . تراگرواف . ان. سیمونی : امنیت ملی عبارت از آن بخش از سیاست دولت است که همه هدفش ایجاد شرایط مساعد سیاسی ملی و بین‌المللی برای حفاظت یا گسترش ارزش‌های حیاتی دشمنان موجود و بالقوه مخی‌باشد .

امنیت ملی در هر جامعه ای می تواند اینگونه برداشت شود :

1 - حفظ تمامیت ارضی - مردم - بقاء و ادامه سیستم اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی و حاکمیت کشور .

2 - حفظ منافع حیاتی کشور .

3 - فقدان ترس از خارج نسبت به منافع ملی و حیاتی کشور .

به طور خلاصه به حالتی که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن تمام یا بخشی از جمعیت ، دارایی یا خاک خود بسر برد ، گویند ... وقتی دانشمندان علوم اجتماعی مدرن از مفهوم امنیت ملی صحبت می‌کنند عموما منظورشان توانایی یک ملت برای حفاظت ار ارزش‌های داخلی در مقابل تهدیدات خارجی است ... اما والتر لیپمن بود که برای اولین بار اصطلاح امنیت ملی را به روشنی تعریف کرد. وی نوشته است : یک ملت وقتی امنیت دارد که مجبور نباشد منافع مشروع خویش را برای احتراز از جنگ قربانی نماید ، و در صورت لزوم نیز قادر باشد که منافع مشروع خویش را از طریق جنگیدن حفظ کند .(مقاله امنیت ملی ، مورتون برکووتیز و پی . سی . باک) ... البته پس از جنگ سرد باید در کنار امینت ملی ، امنیت بین‌المللی را مد نظر داشت و به تعبیر بعضی دانشمندان ، در واقع امنیت ملی ، گره خورده با امنیت بین‌المللی است . مسائل زیست محیطی ، آب و ... مسائلی هستند که امنیت در دایره تنگ ملی به راحتی قابل تعریف نمی‌باشد . همین‌طور است منافع ملی که بدون در نظر گرفتن مسائل بین‌المللی قابل تامین و تعریف نمی‌باشد .

عوامل اصلی تهدید‌کننده امنیت :

1 - تجاوز(قرآن متجاوز را ستمکار معرفی می‌کند و تجاوز به متجاوزان را به همان میزان مجاز می‌شمارد) .در میثاق جامعه ملل هم تجاوز غیرقانونی اعلام شده است ،

2 - ستمگری و ستم‌پذیری (هرکز ظلم نکنید و تن به ظلم ندهید - بقره :279)،

3 - تهدید و ارعاب ،

4 - استکبار (سیاست سلطه و استثمار). در قرآن استکبار ، در زمین محکوم است.

تهدیدات روبرو با توجه به تعاریف مطرح شده :

در واقع امنیت ملی به وضعیت گفته می‌شود که طی آن یک ملت قادر است اهداف ، منافع و ارزش‌های حیاتی مورد نظر خود را در سطح ملی و فراملی گسترش دهد و یا حداقل در برابر تهدیدات بالقوه و بالفعل داخلی و خارجی از آن‌ها حفاظت کند ... با این تعریف می توان برای این مفهوم اینچنین تهدید را متصور شد :

تهدید امنیت ملی : هرعاملی که کشور و ملت ما را از دسترسی به اهداف متعالی و حفاظت از منافع و ارزش‌های حیاتی‌اش باز بدارد ، تهدید امنیت ملی نامیده می‌شود . از جمله این تهدیدات به شرحی که خواهیم گفت ، می‌تواند تفسیر خاصی از اصلاحات باشد . اگر اصلاحات اجتماعی با نگرش و تفسیری که منطبق بر خواست و اهداف دشمن است صورت گیرد می‌تواند ملتی را از تحقق اهدافش باز دارد . اگر  اصلاحات با اهداف و منافع ملی یعنی آن چیزی که یک ملت برای بقاء خود به آن احتیاج دارد تعارض پیدا کند ، ارزش‌های حیاتی را مخدوش و در تعارض با آن قرار گیرد ، تهدید امنیت ملی تلقی می‌گردد.