نویسنده : حدیث
برای آنکه یک گستره اجتماعی سیاسی به عنوان نهادی قدرتمند و پایدار ، به حیات خود ادامه دهد ، لازم است که شیوه نگرش و مولفه های تقسیم بندی به اصطلاح بازیهای سیاسی خود را به گروههای مختلف ، اعم بازیکنان اصلی و بازیکنان ذخیره ؛ آموزش دهد ... تا در سایه این آموزش بتواند ضمانتی برای بقاء خود دست و پا کند .... در این شرایط با دو گروه رو برو هستیم :
کسانی که در کشور به دنیا آمده و رشد می کنند ...
کسانی که مهاجر بوده و از خارج وارد می شوند ...
با درک اینکه این دو گروه دارای سلایق و عقاید و نیازهای خاصی بوده و در هر گروه صاحبان فن و دانشمندان و سیاست مداران موجود است ، قطعاً در جامعه بدون حزب ، یا باید ساکت باشند که در این صورت حکومت شبه استبدادی می شود ... ویا فعال باشند که در این صورت هم امنیت جامعه را مختل خواهند نمود ... اما با پذیرش این موضوع که احزاب نقش موثری در یکپارچگی ملی ، تعیین الگوهای مشارکت گسترده ، مشروع سازی چهارچوب سیاسی و مدیریت منازعات دارند ؛ می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که نقش احزاب در تاثیر گذاری بر رفتار و روش اعضاء خود بسیار مهم است ....
نقش احزاب در کانالیزه کردن تحرکات اجتماعی :
از آنجایی که در عمل امکان انعکاس دیدگاههای یک به یک افراد جامعه وجود ندارد از این رو احزاب ابزاری برای جمع بندی و کانالیزه کردن ، انعکاس و عملی ساختن نظرات مختلف در جامعه بوده و از تشتت افکار و هرج و مرج فکری جلوگیری کرده و وسیله ای برای تحقق بخشیدن به مشارکت سیاسی( میزان بهره مندی افراد دز جامعه از حق خو برای دخالت در مسایل و تصمیم گیریهای سیاسی ) افراد جامعه و از لوازم اصلی حومت دموکراسی و نظام الهی مردمی به شمار می روند ...
بی ثبات هر جامعه سیاسی به رابطه سطح مشارکت سیاسی با سطح نهادمندی سیاسی آن جامعه بستگی دارد ... در صورتی که ثبات سیاسی جامعه حفظ می شود که به موازات افزایش مشارکت سیاسی ، پیچیدگی ، تطبیق پذیری و انسجام نهادهای سیاسی جامعه نیز فزونی گیرد ... نکته مهمی که در اینجا وجود دارد نقش احزاب در انتخابات است ، به طور مسلم در انتخاباتی که همراه با احزاب برگزار می شود ، سازو کاری برای بسیج سیاسی در یک چهارچوب نهادی فراهم می شود و مانع به انحراف کشیده شدن مشارکت سیاسی می شود ...
احزاب و آموزش سیاسی :
احزاب صرف نظر از نوع ، نه فقط ابزاری برای جمع شدن نخبگان ، بلکه از آن مهم تر ابزاری هستند برای جامعه پذیری و آموزش سیاسی که به عادات و رفتارها نسبت به حکومت شکل می دهند ... احزاب در دنیای معاصر جایگاهی والا دارند ... شرط اولیه دموکراسی های نمایندگی وجود احزاب است .... احزاب سیاسی با کارکردهایی شناخته می شوند که به این صورت دسته بندی می شوند :
- گسترش مشارکت سیاسی
- ایجاد مشروعیت برای حکومت
- ایجاد یکپارچگی ملی و انسجام اجتماعی
- مدیریت منازعات
- جامعه پذیری سیاسی
پس احزاب نقش موثری در زندگی سیاسی و عمومی مردم ایفا کرده و با کمک به گسترش آگاهی های سیاسی مردم شهروندان را به زندگی انتقادی ئ همبستگی و فعالیت جمعی سوق داده و به این ترتیب در شکل دهی وتبیین مصالح دینی و ملی تاثیری سودمند دارند ... و در اصل می توانند ضامن امنیت ملی کسور باشند ...
حزب و کارکردهای متمایز آن :
حزب در حقیقت ، گردهمایی پایدار گروهی از مردم است که عقاید مشترک و تشکیلات منظم دارند و با پشتیبانی مردم برای بدست آوردن قدرت سیاسی از راههای قانونی مبارزه می کنند .
پس در واقع برای یک حزب می توان چهار کارکرد متمایز متصور بود :
1- سازمان
2- ایدئولوژی
3- قانونی بودن
4- مبارزه برای کسب قدرت
گامهای اولیه احزاب در جوامع در حال توسعه :
در کشورهای درحال توسعه بعید نیست که احزاب نتوانند نقش خود را در مراحل اولیه تشکیل به خوبی ایفا کنند و ماهیت خود را در نقش یک گروه بروز دهند اما همین که به صورت احزابی نیرومند توسعه یافتند می توان بر روی آنها بعنوان عامل تحکیم بین گروههای اجتماعی ، حساب باز کرد ....
احزاب قادرند با ایجا کانال هایی ارتباطی میان گروههای غیر مرتبط و شاید هم دارای اتباط دشمنی خاص ، آنها را وارد مجرایی که به اتحاد ختم می شود سوق دهند و در واقع از هم گسیختگی اجتماعی را کاهش داده و سبب ایجاد وحدت ملی و حفظ امنیت اجتماعی و به تبع آن امنیت ملی شوند ... احزاب می توانند در درون یک واحد سیاسی ایفاگر نقش میانجی سیاسی بین گروهها باشند ... امری که به وفاق میان گروهها منجر شده و بدین طریق یکپارچگی ملی و امنیت ملی را تضمین می نمایند ...
نقش احزاب در حفظ امنیت ملی :
به طور کلی احزاب در دو بعد می توانند به ایجاد انسجام و وحدت ملی و امنیت کمک کنند :
-با عرضه نهادها و آرمانهایی که برای کل مردم یک جامعه ارزش و جذابیت داشته باشد و آنها را به دور یک محور گرد آورده و وحدت ببخشند ...
-کمک به یافتن و ایجاد آن ترتیبات نهادی که مذاکره و کانالهای ارتباطی نا محدود را تشویق و از این طریق رهبران سیاسی و نمایندگان منافع متفاوت را بر سر جای خود نگه دارند و روند تجمع و بیان منافع متضاد را تسهیل کنند ...
احزاب و حفظ ثبات سیاسی :
احزاب به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم در ایجاد ثبات سیاسی و امنیت مداخله دارند : از یک طرف با کار ویژه های عام باعث افزایش توسعه سیاسی می گردند و بدین طریق طرفیت بقاع نظام را بالا برده و از طرف دیگر با اجازه فعالیت به احزاب منتقد و مخالف درون نظام و اپوزوسیون همانند روزنه اطمینانی به تداوم و ایمنی حکومت کمک می رسانند ... احزاب علاوه بر تسهیل کار حکومت پارلمانی ، همفکران را به گونه ای هدفمند و منضبط در می آوردند ...
خواستگاه احزاب در ایران :
البته خواستگاه های احزاب مختلف هستند ... از جلمه می توان به شکافهای طبقاتی ، مذهبی ، منطقه ای ، سیاسی ، احساسات و تعلقات نژادی و تعلقات و منافع سازمانی ، سنی و جنسی و ... اشاره کرد ... حزب به معنای امروزی و جدید از پدیده های 150 سال غرب و از محصولات تجدد است . اما در ایران حزب در معنای عام همانند دسته و تشکل سیاسی پیشینه تاریخی و طولانی دارد ... سابقه تحزب در ایران به شکل مشخص کنونی و در چهارچوب تعاریف موسوم از احزاب سیاسی ، کمتر از یک قرن است و به عصر مشروطه یا کمی بیشتر از آن یعنی به اواخر دوره ناصری و اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار ، بر می گردد ...
تحزب تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه در دوره مشروطیت و دهه 1320 تا کودتای 28 مرداد 1332 بستر مناسبی برای رشد داشت ... خواستگاه اجزاب در این دوران یا مولود و یا وابسته به نظامهای دولتی بودند و یا سر سپرده یکی از کشورهای خارجی و استعمارگر ...با پیروزی انقلاب اسلامی ، احزاب و گروههای فراوانی پا به عرصه ظهور رساندند و در این شرایط گروههای سازمان یافته مارکسیستی ، التقاطی و مخالف انقلاب و نظام با سوء استفاده از آزادیهای بی سابقه از یک طرف اقدام به بهره بردن از امکانات و فعالیت به اصطلاح آزاد و قانونی می کردند و از دیگر سو با جمع آوری اسلحه و ایجاد خانه های تیمی به حرکت های تجزیه طلبانه در نواحی مرزی و قومی در پی براندازی نظام بر آمدند ...
پس احزاب بعد از انقلاب بر اساس عقاید و اقدامات در انقلاب به دو دسته کلی تقسیم پذیر هستند :
الف : احزابی که در جهت بر اندازی و عدم تثبیت نظام فعالیت می کردند ...
مهمترین و سازمان یافته ترین احزاب این گروه عبارت بودند از :
حزب توده ایران
سازمان مجاهدین خلق ( منافقین )
سازمان فدائیان خلق ایران
حزب جمهوری خلق مسلمان
ب : احزابی که در جهت تثبیت و تقویت نظام فعالیت داشتند ...
مهمترین و سازمان یافته ترین احزاب این گروه عبارت بودند از :
حزب جمهوری اسلامی
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی
جامعه روحانیت مبارز تهران
مجمع روحانیون مبارز
حزب مشارکت ایران اسلامی
حزب کارگزاران سازندگی
حزب همبستگی ایران اسلامی
حزب اسلامی کار
جمعیت معتلفه اسلامی و ...
