عنوان : استراتژی رشته مروارید

دسته : سیاست خارجی

تاریخ : 92/8/4 

این مطلب در سایت حر ف تو لینک شده است .

مسائل مربوط به روابط جمهوری اسلامی ایران با آمریکا آنقدر دستگاه دیپلماسی و رسانه ای ما را سرگرم کرده است که شاید دیگر یادمان رفته که سایر کشورهای جهان هم کم و بیش چشم بد به این مرز پرگهر دارند . در رسانه هایمان دیگر جسارتهای کشور آذربایجان فراموش شده است ... دیگر تحرکات روسیه در دریای خزر فراموش شده است ... دیگر یادمان رفته که چین در کجای اتاق فکر تحولات جهانی جا خوش کرده است ... دیگر یادمان رفته که مالزی ( کشوری که ادعای دوستی فراوان با ما داشت ! ) این روزها حتی گردشگرهای ایرانی را به کشورش راه نیم دهد و علناً می گوید که با شیعیان ِ ایرانی مشکل دارد ...

در هیاهوی تحولات سریع و غیرقابل پیش بینی دنیا و به خصوص در خاورمیانه و حوالی آن ، کشورهایی هم هستند که خیلی آرام و بدون آزار و اذیت در حال تبدیل شدن به تاثیر گذارترین کشورهای جهان هستند . چین یکی از این کشورهاست که با کنار کشیدن خود از جنجالهای سیاسی دنیا ( البته در این سالهای اخیر ) در خلوتی بی دردسر در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگترین کشورهای استراتژیک دنیاست . البته نباید در این خصوص از اصطلاحات غلو آمیز استفاده نمود .

بی گمان هر کشوری که در صحنه سیاست بین المللی فعالیت می کند به دنبال حفظ منافع خود است و در این پهنه از جهان هستی هم ، چین و ایران از این قاعده جدا نیستند . جمهوری خلق چین در سالهای گذشته به دلیل رشد روزافزون جمعیتش و نیاز فوق العاده اش به تامین انرژی امروزه به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل شده است ، تا جایی که این مبادلات در سالهای اخیر به چیزی در حدود 45 میلیارد دلار رسید .

در این میانه نکته ای وجود دارد که شاید پرداختن به آن خالی از لطف نباشد . این سالهای اخیر میدانی بوجود آمده برای جولان قدرتهای گذشته خاورمیانه و دنیا . قدرتهایی که روزی برای خود  سرزمینهای وسیعی را در اختیار داشتند ولی این روزها به واسطه دم تکان دادن برای ابرقدرتهای کنونی ، قصد دارند به دوران اوج خود بازگردند و این موضوع هم بیشتر به رویایی تبدیل شده برایشان که تصویر سراب گونه را تداعی می کند . ترکیه در این دسته بندی جای می گیرد و اوضاع و احوال این روزهایش و شکستهای پیاپی در محل مناقشات منطقه و جهانی ، به خوبی آشکار است ولی چین با برنامه ریزی هایی که انجام داده ضمن داشتن این سودا در سرش اما راه ترکیه را نرفته است .

نکته جالب اینجاست که چین همیشه بازی دوسره خود را پیگیری کرده و انگار قصد ندارد کوتاه بیاید . شاید برخی ، کمکهای تسلیحاتی چین به ایران را در سالهای دفاع مقدس ، عنوان کنند که البته صحت هم دارد ... شاید عده ای کمکهای مالی فراوان چین به ایران را  عنوان کنند که این مسئله هم صحت دارد ... شاید عده ای کمکهای بی نظیر چین در هنگاه تحریم شدید نفتی ایران را عنوان کنند که این مورد هم صحت دارد ولی ...

ولی این تمام ماجرا نبود . جدا از اینکه در طی تمام آن سالها چین در حال انجام بازی دوطرفه ای بود ( به طور مثال در سالهای جنگ ایران و عراق ، چندین برابر تسلیحاتی که به ایران می فروخت را در اختیار عراق قرار می داد ! ) که البته انتظاری هم نمی رفت  این چشم بادامی ها عاشق چشم و ابروی ایرانی ها شده باشند و این کمکها را بی دریغ انجام داده باشند . البته خوش بینی هم تا حدی باید باشد ولی خوب مثل اینکه این واژه مفهومی در خصوص استراتژی چینی ها در قبال ایران خیلی صادق نباشد .

چین هم همانند کشورهای دیگر منطقه ( مثل ترکیه ، عربستان و روسیه ) بر خلاف ادعایش ، سیاست را نمی داند . این کشور در تمام این سالها سعی کرد که ایران را بعنوان کاتالیزوری در روابط بین المللی خود مورد سوءاستفاده قرار دهد و بر خلاف تمام آنچه که ادعا می کرد ، آنچنان هم طرف ِ ایران نبوده بر سر مسائل جهانی . همیشه یکی در میان در مجامع بین المللی به نفع و ضرر ایران رأی داده است !!! و وقتی منافعش ایجاب کرده دوستی و حمایت ایران را به قیمتی مناسب بفروشد ، از این مسئله هم غافل نشده است ، تا جایی که قراردادهای میلیارد دلاری با ایران در خصوص فن آوریهای هسته ای و موشکی را با ترغیب آمریکا قطع نمود .

البته این بدقولی ها و بداخلاقی ها از سوی چین به همین نقطه ختم نمی شود . با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران قراردادهای بسیاری با این کشور در حوزه های مختلف منعقد نموده است ولی بعد از گذشت چند سال قسمتی این قراردادها یا فسخ شده است و یا با بدقولی های مکرر چینی ها در اجرا بسیار کند پیگیری می شود .

البته در برخی از تحلیل های می بینم که این مسئله را با دشمنی آمریکا نسبت به مردم ایران مقایسه می کنند که به نظرم مقایسه ای ناشیانه است و نشان می دهد که درک صحیحی از سیاستهای تعاملی در سطح بین المللی وجود ندارد . آمریکا بحثی کاملاً جداگانه دارد و در عرصه بده و بستانهای سیاسی پا را فراتر از مسئله حفظ منافع گذاشته است .

نکته اصلی در اینجا توانایی کنترل مراودات و مناسبات بین المللی است و کشورها هم بر همین مبنا برنامه ها خود را اجرا می کنند . چین هم از این قاعده جدا نیست . به طور مثال وقتی چین روند سریع گسترش روابط ایران و هند را می بیند برای تحت فشار قرار دادن این مسئله و اینکه نکند ایران روزی برایش دردسر ساز شود ، وارد بازی با پاکستان شده است ! البته چین پای خود را کمی بیشتر از گلیم خود دراز کرده و سعی دارد با تسلط بر بندر  گوادر ، مکانی برای قدرت نمایی خود در حوزه ایران پیدا کند .

 شاید چین فکر نمی کرد با این همه تحریم و فشار علیه ایران ، جمهوری اسلامی بتواند به قدرتی تبدیل شود که حتی رودروی قدرت های اول و دوم اقتصادی دنیا صف آرایی کند ، البته این به آن معنا نیست که قدرت اقتصادی ایران با آنها برابری می کند ، بلکه مقصود این است که جمهوری اسلامی ایران با تلاش در جهت بومی سازی فن آوریهایی که روزی باید به کشورهایی مثل چین و روسیه برای دست یابی به آنها درخواست کتبی می فرستاد ، امروز به قدرتی تبدیل شده است که نمی توان آن را در حل مسائل جاری منطقه نادیده گرفت .

در میانه این کارزار ، بی شک چین آهسته آهسته در حال تبدیل شدن به یک کشور قدرتمند و صاحب نفوذ در منطقه و جهان است . مهمترین اهرمی که چین برای این بازی در اختیار دارد ، اهرم اقتصادی است که البته بسیار هم قدرتمند است . چین برای اینکه به قدرتی برتر در منطقه تبدیل شود باید با روسیه و آمریکا بعنوان نیروهای قدیمی و ایران بعنوان قدرت جدید منطقه رویارویی کند .

شاید این رویارویی با ایران ، جنبه های قابل تاملی را در کنار خود داشته باشد . قطعاً جمهوری خلق چین از گسترش اسلام ، آنهم از نوع تشیع در کشورهای همجوار خود و به تبع آن در داخل مرزهایش نگران است و این مسئله هم مستمسکی شده برای نفوذ چین به کشورهای همسایه ایران و ایجاد سدی در برابر نفوذ ایران .

اینکه کشورهای غربی و البته آمریکا بر این مسائل دامن می زنند نکته جالب ماجراست . آمریکا در این روزها که به شدت از بازی نفوذ چین در خاورمیانه عقب مانده است ، سعی می کند با وخیم نشان دادن اوضاع خاورمیانه ای که چین آن را اداره می کند ، این کشور را به تهدیدی جدی و بلند مدت برای ایران معرفی کند و خود را از قِبل این ماجرا همدرد با ایران !!!

شاید چین با استفاده از قدرت اقتصادی خود توانسته باشد قسمتهایی از این پازل آشفته شده خاورمیانه به دست آمریکا را  در اختیار خود بگیرد ولی بی شک قسمتهای زیادی از این پازل هم در کنترل جمهوری اسلامی ایران است و به همین دلیل هم هست که تا امروز نتوانسته اند ایران را از این معادلات حذف کنند .

متاسفانه در رسانه های داخلی هم تحلیل هایی سطحی از روابط ایران و چین می خوانم که نا امیدم می کند . همانطور که عرض کردم ، چین با سرعت در مسیر رشد حرکت می کند و روابطش با ایران منافاتی با این ماجرا ندارد . اگر جمهوری اسلامی راه رو رسم بازی را نمی دانست ، امروز بعنوان قدرتی قابل اعتنا معرفی نمی شد .

تحرکات آمریکا در این خصوص و ترغب چین به تجربه استراتژی " رشته مروارید " ( گروه های حمل و نقل چند جانبه برای دور زدن سیاستها و اهرم های قدرت ایران ) هم در خمین راستاست . مسائل مربوط به گسترش ضریب نفوذ چین در منطقه و دو رو بازی کردنش با ایران به این دلیل ذکر شد تفسیرهای ناشیانه زیاد دیدم و خواندم و سعی داشتم در این یادداشت عنوان کنم که رسانه ها به اشتباه نزدیکی آمریکا به ایران در این خصوص را به زمانی برای نزدیک شدن دو کشور تصور نکنند و گمان نبرند که آمریکا به یکباره علاقمند به حفظ منافع ما شده است !!! ما خودمان بهتر می دانیم با همسایگان و کشورهای دوست مان چگونه برخورد کنیم .

البته تفسیر این موضوع نیاز به فرصتهای بسیار بیشتری دارد ولی به همین حد اکتفا شد تا فقط به کلیات بازی سازی مهره های داخلی و خارجی در میدان خاورمیانه اشاره شود . امیدوارم توانسته باشم دورنمایی واضح از وضع موجود ارائه کرده باشم .