لینک مطلب در مرکز تحلیل و خبر سیاسی باصر

لینک مطلب در  پایگاه اطلاع رسانی خوارزمی

لینک مطلب در پایگاه تحلیلی خبری 8 دی

هویت یک ملت حاصل تلاش نسل‌های متمادی یک سرزمین در طی قرون مختلف است. در طی تمامی این سال‌ها، دهه‌ها و صده‌ها، تجارب اندوخته شده نسل‌های مختلف با دخل و تصرف به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود و این تدوام در تولید، بازتولید و انتقال تجارب تلخ و شیرین همواره در طول تاریخ جریان داشته است .

 هویت همواره با دو مفهوم همسانی و تفاوت که اتفاقاً تعارض را نیز به ذهن متبادر می‌نماید، همراه بوده است و این یعنی علاوه بر داشتن خصوصیت عمومی در اصل و ذات الصاق مفهوم هویت به یک ملت، دارای ویژگی‌های خاص ِ همان ملت نیز می‌باشد. این دو مفهوم در عمل به آنجا می‌انجامد که در قالب تعامل و برخود با نیروهای بیرونی، یک ملت از نظر فردی و اجتماعی کیست و دارای چه مرتبه و جایگاهی است. پس در چارچوب کلی، تربیت فرد و بازتولید هویت فردی وی  به ایجاد قالبی مستحکم در مفهوم بازنشانی هویت اجتماعی می‌انجامد . بدون شک مشاهده نمادهایی از ایجاد تمایز از سایر هویت‌ها در هوبت ملی کشورماست که غرور و بالندگی را همواره به احساس غالب همگرایی ملی می‌افزاید.

دستیابی به یک هویت مستقل برای جامعه آنچنان مهم است که اگر نیل به این هدف محقق نگردد، تاثیرات سوءای بر سلامت روانی فرد( به عنوان جزءای از کل) می‌گذارد و این ناهنجاری نیز بدون تردید در جهت‌گیری هویت در نسل‌های آینده تاثیر سوء خواهد گذاشت.

نمودبیرونی تشکیل و بازنمایی هویت یک جامعه در زمانهای مختلف و با وجود بسترهای مناسب، امکان گسترش پیدا می‌کند و علاوه بر تاثیر ویژه در ساختارهای درونی‌اش،  می‌تواند مرزها را در نوردیده و حدود ِ پیدایش تمدن بشری را نیز تسخیر نماید. در این بین اما مشاهده شد که نظام سرمایه‌داری حاکم بر مناسبات جهانی، تمام توان خود را برای ایجاد تغییراتی در ساختارهای مستحکم فرهنگ و هویت ملی - دینی به کار بسته است. همتی که در خصوص کشورمان در آستانه‌ای مضاعف مورد توجه استکبار قرار گرفته است.

با در نظر گرفتن ساختار جامعه‌شناختی هویت می‌توان به ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، فرهنگی و ادبی رسید. با توجه به دایره وسیع ابعاد فوق‌الذکر و همچنین دستاوردها و پهنه وسیع تاثیرگذاری دوران دفاع مقدس، بدون شک ماهیت دفاع هشت ساله در برابر زیاده‌خواهی‌های مستکبران با عاملیت عراق، عاملی بسیار موثر بر جنبه‌های زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی جامعه ایران داشته است.

شاید بعد از واقعه انقلاب شکوهمند اسلامی ایران که از منظر امام خمینی(ره)  و همچنین در عمل، خود عاملی برای ایجاد هویت جدید ملی بود، دفاع مقدس وسیع‌ترین و موثرترین بستر در تاریخ ایران  برای ایجاد و تقویت هویت ملی و مشترک ایرانیان است. نکته‌ای که تاکید بر آن در این فرصت بسیار به جا خواهد بود، این است که قبل از ورود به نتایج و تاثیرات دفاع مقدس بر ایجاد هویت ملی مشترک در ساختارهای اجتماعی باید به نقش بی‌نظیر حضرت امام خمینی(ره) در خلق شکوهمند راهبرد بسیج مردمی  و به ظهور رساندن راهبردهای دفاعی ملت ایران اشاره نمود که در رأس هرگونه تحلیل و تفسیری از تاثیر دستاوردهای دفاع مقدس قرار دارد.

رهبری بی‌بدیل ایشان درست در سال‌هایی که ملت ایران از درگیری‌های تجزیه‌طلبانه به ستوه آمده بود، قدرت انسجام‌بخشی و بازتولید هویت ملی جدید مردم ایران را به رخ سلطه‌گران کشید. تداوم این مقاومت و تاکید بر اصول باعث شده است که بعد از آن سال‌های دفاع جانانه و با عزت(علی‌رغم رنجها و مهنت‌های فراوان در جهت دستیابی به اهداف عالی) جمهوری اسلامی ایران به مرکز مقاومت و صدور فرهنگ پایداری با پس‌زمینه عرفانی و توحیدی در سراسر دنیا مبدل شود که طبعاً همان تاثیرات را در ساختارهای اجتماعی کشور نیز به خود دیده است. نظر فوکویاما در خصوص "ولایت‌پذیری شیعه" نیز موید همین مطلب است. آنجایی که می گوید ولایت پذیری شیعه ، او را تهدیدناپذیر کرده است . او در ادامه آورده است " شیعه پرنده ای است که افق پروازش خیلی بالاتر از تیررس ما است . شیعه پرنده ای است که دو بال دارد ، یک بال ســـــــبز و یک بال سرخ ، بال سبز این پرنده همان مهدویت و عدالت خواهی اوست. چون شیعه در انتظار عدالت به سر می برد. شیعه امیدوار است و انسان امیدوار شکست ناپذیر است . شما نمیتوانید انسانهایی را تسخیر کنید که این انسانها بر این باورند که یک کسی خواهد آمد که علیرغم فراگیری ظلم و جور ، جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد . بال سبز شیعه همان فلسفه انتظار یا عدالت خواهی است . بال سرخ شیعه ، شهادت طلبی است که شهادت طلبی ریشه در کربلا و عاشورای حسینی دارد که این مسأله شیعه را فناناپذیر کرده است . "

شاید بسیج آهاد ملت ایران اعم از تفاوت در مذهب و ایدئولوژی و استفاده آن در جهت مبدل نمودن تهدیدها به فرصت‌های کم‌نظیر و نمایش عظمت و قدرت بسیج مردمی، در تاریخ این سرزمین بی‌نظیر باشد. قدرتی بی‌بدیل که به بازتولید هویت دینی و ملی ایران انجامید.

    جنگ هشت ساله‌ای که به جمهوری اسلامی ایران تحمیل شد به لحاظ نیروی محرکه آغازین با جنگ‌های متعارف جهان تفاوت اساسی داشت . در این میان آمیختگی فرهنگ دینی و روحیة مقاومت و ایجاد وحدت و یکپارچگی مردم در برابر  مستکبران ، شکلی نوین از جنگ را پدید آورد که هیچ شباهتی به دیگر جنگ‌های جهان نداشت .

نمود آشکار فرهنگ شیعی و علوی که متأثر از وقایع تاریخی به ویژه عاشورا بود ، قلب تپنده فرهنگ شهادت طلبی در قالب مفاهیمی چون جهاد اکبر، تمنای شهادت و مبارزه با نفس بود . اریک بوتل پژوهشگر فرانسوی  در مقاله‌ای با عنوان «شهادت در ادبیات جنگ ایران» در این خصوص از اصطلاح قابل تامل   " قربانی ابراهیمی " نام می‌برد که مبنای تأیید متعالی یک سیاست قرار می‌گیرد .   

به طور مشخص می‌توان موارد ذیل را به عنوان رئوس دستاوردهای کلی دفاع مقدس در عامل موثر بر بازتولید هویت ملی و اجتماعی ذکر نمود:

1-     دستاوردهای داخلی شامل :

الف) تقویت فرهنگ ایستادگی، پایداری و مقاومت: سالهای دفاع مقدس و نمودهای عینی و عملی استقامت و شجاعت ملت آزاده ایران در برابر زیاده‌خواهی‌های مستکبران، مرحله به مرحله در طول خود سالهای دفاع و همچنین سالهای پس از آن، تقدس فرهنگ مقاومت و مشاهده عینی نتیجه پیروزمندانه آن را در باورهای مردم ایران(و همچنین تمامی ملتهای آزاده دنیا) تعمیق بخشید و آن را به عنصری از هویت ملی ایران تبدیل نمود.

ب) اتحاد ملی: در سالهایی که انقلاب اسلامی در گیر و دار مبارزه با عوامل جدایی‌طلب و قوم‌گرای اساتکبار در داخل کشور بود، دفاع مقدس به خلق یک  انفجار عظیم تاریخی انجامید که تمامی مشکلات را با نمایش یک اقتدار بی‌نظیر و سازمان‌یافته در سایه ایجاد وحدت و همگرایی قومی و مذهبی پشت سر گذاشت، تا جایی که هنوز هم بعد از گذشت سالها از آن واقعه، عزت و افتخار هیجان‌انگیز و لذت‌بخشی از یک‌دلی و یک‌پارچی را در روح ملت ایران زنده می‌کند. جنبه‌هایی که در مشارکت همه‌جانبه ایرانی‌ها از تمام اقوام و ادیان در دفع تجاوز، کمک‌های مالی وجانی صرف نظر از تفاوتهای قومی و مذهبی، همکاری در تمامی کارهای مربوط به جنگ تحمیلی و ... نمایشی بی‌نظیر از انسجام و بازتولید مولفه‌ای قدرتمند در ایجاد هویت جدید اجتماعی را در معرض دید می‌گذارد .در واقع "من" را به "ما" تبدیل می‌کند و این یعنی خلق شکوهمند یک عنصر ارزشمند تولید هویت ملی.

ج‌)       پیوند رگه‌های هویت ملی با بسترهای بی‌نظیر معنویت: بدون شک از نمودهای آشکار دوران دفاع مقدس می‌توان به ایجاد انگیزه‌های بی‌نظیر و قدرتمند دفاعی، از سمت و سوی آموزه‌های دینی اشاره کرد. بدون تردید سالهای فرسایشی جنگ تحمیلی بدون اینچنین انگیزه‌هایی نمی‌توانست راه به جایی ببرد. هدفهایی عالیه‌ای هم‌چون ایثارگری در راه عقیده و وطن، از مثالهای عینی در این خصوص است.

د‌)        اعتماد به نفس و خودباوری در غالب شکوفایی استعدادها و خلاقیت: این مفهوم با سالهای دفاع مقدس و روزهایی که جمهوری اسلامی به واسطه نزدیکی انقلاب عظیم و درگیری‌های داخلی از توان مالی و نظامی بسیار پایینی برخوردار بود، گره خورده است. دستاوردیی که این روزها نیز از عوامل اصلی پیشرفت بی‌نظیر ایران در عرصه‌های نانو، انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای، پزشکی، هوا فضا و غیره است.

ح‌)       رشد فضائل اخلاقی و اجتماعی: در سالهای جنگ تحمیلی و پس از آن به وضوح می‌شود ردپای پررنگ فرهنگ جبهه را در بازتعریف ارزشهای اجتماعی و برافراشتن پرچم فضائل اخلاقی در جامعه مشاهده نمود. حتی آن دسته از نیروهایی که شاید با پس‌زمینه اعتقادی محکمی به میدانهای نبرد نرفته بودند، بعد از بازگشت، به چراغهای روشن فضائل ناب اخلاقی و الگوهای  زنده مولفه‌های فرهنگی ناب، بدل شده بودند.

2-    دستاوردهای بین‌المللی شامل:

الف) تثبیت اقتدار نظام مقدس جمهوری اسلامی در معادلات بین‌المللی: عوامل داخلی مذکور در بندهای قبلی به آنجا انجامید که جمهوری اسلامی ایران نشان داد علی‌رغم تمامی مشکلات داخلی و کمبود امکانات، می‌تواند در مبازره با زیاده‌خواهی هر مستکبری، پیروز میدان باشد، همانطور که در سالهای دفاع مقدس در برابر تمامی دنیای استکبار و زیاده‌خواه ایستاد.

ب‌)     خلق راهبرد جدید دفاعی: تردیدی نیست که جنگ فی نفسه مذموم است اما به عنوان یک تجربه تحمیلی، می‌تواند دستاوردهای نابی را به همراه داشته باشد. تجربه‌هایی که در بحبوحه تنگناهای اقتصادی، اجتماعی و روانی، ترکیبی خاص از روابط اجتماعی را شکل می‌دهند. نگرش‌های متفاوت از جنگ فارغ از دلهره‌ها، نگرانی‌ها، ویرانی‌ها و ... دستاوردهای مهمی را پیش روی انقلاب اسلامی قرار داد که از آن جمله می‌توان به ایجاد و درک مفهوم جدید از دفاع مقتدرانه اشاره نمود.

ج‌)       اثبات کارآمدی نقش دین در مناسبات اجتماعی و ملی: همان‌طور که در گزینه‌های داخلی ذکر شد، در امتداد همان تعاریف، به جهانیان ثابت شد که راهبری دینی و هوشنمدانه می‌تواند باعث موفقیت‌های بی‌نظیری گردد، موفقیت‌هایی از جنس پیروزی در انقلاب، سالهای دفاع مقدس و دستیابی به پیشرفتهای خیره‌کننده در سالهای پس از جنگ تحمیلی.

در انتها باید بر این نکته هم تاکید نمود که دستیابی به هویت اسلامی و ملی که از ره آوردهای تردید عامل اصلی پیروزی ملت قهرمان ایران بود و نشان داد که آموزه‌های دینی با کوچکترین عنصر ملی و سنت‌های بومی و اقوام مختلف سازگار است و می‌تواند طلوع افقی روشن در آسمان تیره نظام سرمایه‌داری باشد.

        " آنتونی کردزمن" ، کارشناس نظامی آمریکایی در این خصوص جمله قابل تاملی دارد که به نقش و تعامل دوسویه شهادت طلبی و پیشرفت در میدان جنگ اشاره می کند . وی می گوید : دقیقاً مشخص نیست که تأثیر حملات امواج انسانی بیشتر است یا تجهیزات پیشرفته، ... در جنگ ایران و عراق اغلب حملات امواج انسانی علیه نیروهای عراقی موفقیت‌ را به همراه آورد .

شاید کمی فکر کنیم ، شاید ... . چه بسا همین زنده‌نگاه‌داشتن ارزشهای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس که هویت اجتماعی و ملی جدیدی را در روح ملت ایران دمیدند، به زمینه سازی برای ظهور حقیقت مطلق نور بیانجامد.

نور ِ روشن ِ حقیقت‌طلبی در همین نزدیکی سو سو می‌زند، کمی به خود بیاییم.